Kvifor tar barn ting s? bokstavleg?

?Eg elskar deg s? mykje at eg kunne ha spist deg opp?, kan ei mor seia til barnet sitt.?

Sjansen er stor for at mora blir m?tt med eit forvirra og kanskje bekymra blikk. For kva meiner ho eigentleg??

For ? forst? det m? barnet skj?na meir enn kva orda betyr reint bokstavleg. Det m? forst? intensjonane bak. ?

No har forskarar ved UiO sett p? korleis barn l?rer seg ? forst? det som ikkje direkte blir sagt, men som samtidig blir kommunisert.?

¨C Det store mysteriet er dette: Korleis kan barn vera flinke til ? forst? mange komplekse spr?klege oppg?ver, men samtidig tolka ting heilt bokstavleg i andre situasjonar? seier Ingrid Lossius Falkum, professor i lingvistikk og kommunikasjonsfilosofi ved UiO.?

Ein bokstavleg utviklingsfase?

Etter mange ?rs forsking p? denne g?ta i barn si spr?kutvikling, har Falkum og kollegaene kome n?rare eit svar:?

¨C Me ser at barn fr? fire?rsalderen g?r igjennom ein utviklingsfase, ein slags bokstavleg fase, der dei ofte tar ord for ord bokstavleg, fortel spr?kprofessoren.?

Barn kan vera sv?rt ?strenge? i denne perioden, som typisk varer i fleire ?r. Dei kan vera s? fikserte p? ? snakka korrekt og velja den ?rette? betydninga av eit ord, og tar ofte det du seier bokstavleg, sj?lv n?r det ikkje gir meining.?

¨C Eg er overraska over kor sterk tendensen til ? tolka ting bokstavleg er hos mange barn, seier Falkum.?

Ho og forskarkollegaene trur dette hindrar barna i ? akseptera uttrykk som har ei anna betydning.?

Som til d?mes ytringa ?John er ei l?ve?. Medan ein vaksen forst?r det som eit kompliment, at John er modig og sterk, kan barn i den bokstavlege fasen tru at det betyr at John er eit dyr. ?

Opptatt av ?rett? og ?galt? spr?k?

Barn i f?rskule?ra er alts? opptekne av at det finst ?rette? og ?gale? m?tar ? bruka eit ord p?. ?

¨C Barna er i ein fase i utviklinga kor det er veldig viktig at dei l?rer seg den betydninga ord har som spr?ksamfunnet er einige om, seier spr?kprofessoren.?

Difor kan det vera vanskeleg for dei ? g? ut over den bokstavlege betydninga for ? forst? kva talaren har meint.?

¨C Bokstavlege betydningar kan sj?ast p? som den ?rette? m?ten ? bruka eit ord p?. Barna er opptatt av ? f?lgja reglane. ?

Den bokstavlege fasen skuldast ikkje at barn ikkje har evne til ? forst? ikkje-bokstavleg spr?kbruk som metafor og ironi.?

¨C ?Men utviklingsfasen gjer at dei ofte f?retrekker ein spr?kleg klar og n?yaktig kommunikasjon, fortel Falkum.?

Ord veg tyngre

Dette utfordrar tidlegare forsking om barn og ikkje-bokstavleg spr?kbruk. ?

¨C Det har vore ein sentral hypotese ganske lenge at barn ikkje forst?r slik spr?kbruk fordi dei ikkje er gode til ? ta andre sitt perspektiv.?

Men det stemmer alts? ikkje. Evna til ? forst? er der, men orda ser ut til ? vega tyngre.?

¨C Me ser at barn held fram med ? vera ganske s? rigide og g?r for bokstavlege tolkingar ganske h?gt opp i alder, viss dei har eit bokstavleg alternativ dei kan velja, fortel ho. ?

Viss det derimot ikkje finst eit bokstavleg tolkingsalternativ, s? g?r som regel barna for den tolkinga som passar best i samanhengen. Det kan vera ei metaforisk tolking.

Forskjell p? yngre og eldre barn?

Forskarane har testa meir enn 3000 barn for ? sj? i kor stor grad dei aksepterer annleis bruk av ord. ??

Ta denne setninga her: ?Peppa Gris st?r i kjellarstova?.?Personen siktar til boka om Peppa Gris.

Fem-seks?ringar tolkar ytringa fort bokstaveleg, sj?lv om det h?yrest rart ut at Peppa Gris faktisk st?r i kjellarstova, og svarar at det er fordi det er dei orda forskaren brukte.??

Yngre barn ser faktisk ut til ? forst? den ikkje-bokstavlege betydninga betre enn eldre barn. ?

¨C Barn som er litt eldre byrjar lura p? om det kan ha fleire betydningar, og s? g?r dei for den som er tryggast. Det som er i tr?d med det som konkret blir sagt, fortel Falkum.?

Ho legg til at autoriteten til den vaksne forskaren sj?lvsagt ogs? spelar litt inn p? situasjonen. Sidan den vaksne sa det slik, meinte den det sikkert bokstavleg. ?

Ikkje alle testpersonane fungerte

Falkum og kollegaene har ogs? testa vaksne personar i forskinga si for ? kunna samanlikna.?

Men d? dei rekrutterte ei gruppe filosofar fr? UiO til ironi-studiar, gjekk det ikkje heilt som forventa:?

¨C Det m?tte me berre slutta med fordi mange av filosofane tolka ytringane like bokstavleg som barna. Ikkje fordi dei ikkje var i stand til ? forst? ironien, men dei la an eit veldig filosofisk perspektiv p? oppg?va. Kanskje rekna dei med at her er det nokon som pr?ver ? lura dei??

Forskar p? spr?kmodellar?

Eit gjennomg?ande tema i all forskinga til Falkum er korleis evna til ? forst? andre sine intensjonar utviklar seg. ?

No er ho i gang med ? unders?kja korleis me menneske kommuniserer med spr?kmodellar basert p? kunstig intelligens (KI), samanlikna med korleis me kommuniserer med kvarandre. ?

¨C For me veit lite om den menneskelege sida med den type kommunikasjon. KI-revolusjonen var sl?ande for oss, for no er det plutseleg superrelevant ? ha ein kompetanse p? korleis menneskeleg kommunikasjon fungerer, seier professoren.

Difor meiner ho det trengs kunnskap for ? trena opp maskinane, og for ? forst? korleis kommunikasjonen med dei p?verkar oss. Kanskje barn ogs? tolkar spr?kmodellane bokstavleg?

¨C F?rst s?g me p? korleis barn l?rer seg ? forst? andre sine intensjonar. No lurer me p? korleis dei kan forst? ein akt?r som ikkje har intensjonar dei kan tenkja seg fram til, seier ho.?

Ein f?resetnad for all kommunikasjon er ? forst? andre sine intensjonar. Difor skulle me eigentleg ikkje kunna forst? det spr?kmodellane produserer.?

¨C Me vil utforska kva det er som skjer n?r me tillegg KI-modellane meining og intensjonar likevel.?

Interessert i forskning fra Det humanistiske fakultetet??

Meld deg p? v?rt m?nedlige nyhetsbrev!