S?kalla ?Lübeck-sk?p? er utsmykka altersk?p som har pryda kyrkjer langs norskekysten heilt nord til Troms, og som vart importerte til Noreg i tida kring ?r 1500. Men ikkje alle kom fr? Lübeck. Det oppdaga Kristin Kausland, som nyleg tok doktorgraden i konservering som den f?rste ved eit norsk universitet. Nokre sk?p kan end?til vere laga her heime.
Trudde all kunst var importert
– Ein har tenkt at den heimlege kunstproduksjonen var blitt utsletta i seinmellomalderen, med svartedauden og med hanseatane sitt inntog. Men n?r eg ser p? materiala og teknikkane som er brukte, s? meiner eg at to sk?p kjem fr? Nord-Nederland og fem fr? Noreg. Det har nok vore ein st?rre heimleg produksjon enn vi har trudd, seier ho.
Kausland fortel at sk?pa er b?de kunstgjenstandar og funksjonelle gjenstandar.
– Dei best?r av eit stort skrin med fl?yd?rer som ein kan opne og lukke. D?rene er dekorerte med m?leri, og inne i skrinet er det tre st?ande helgenskulpturar. D?rene vart opna p? kyrkjelege festdagar, og sj?lve sk?pet er innreia som eit heilagt rom. Dei er dekorerte med mykje gull og glitter, slik at dei skulle str?le i kyrkjerommet og leie tanken mot det guddommelege.
Reise langs kysten
Utgangspunktet for prosjektet var fem altersk?p fr? samlingane til Kulturhistorisk museum i Oslo. Takka vere gode laboratoriefasilitetar og tilgang over lang tid, kunne ho studere og analysere sk?pa ned til minste detalj og m?lingsfragment. I tillegg studerte ho altersk?p ved andre museum og i kyrkjer langs kysten.
– Der kyrkjene var stengde, fekk eg gjerne n?kkel tilsendt i posten. Dei viste meg stor tillit og sette pris p? at nokon var interessert i skattane deira. Fr? ein forskarsynsstad var det utruleg spennande ? reise for ? sj? p? desse sk?pa, seier ho.
Altersk?pa finst berre langs kysten, men der finst dei i alt fr? sm? fiskev?rskapell til store og rikt utsmykka kyrkjer. Kausland trur konsentrasjonen om kysten kan sporast til internasjonal handel med fisk.
Fiskehandel skapte rikdom i Noreg i seinmellomalderen, s? n?r sk?pa finst lags kysten, er det nok b?de fordi rikdomen var st?rst der, og fordi det var der dei handla mest med Nord-Tyskland. Eg har funne kjelder p? at altersk?pa i nokre tilfelle er brukte i bytehandel mot fisk, seier Kausland.
Kan ha blitt laga i Bergen
Ho fortel at det har vore synsa mykje om denne kyrkjekunsten, men basert p? det stilistiske uttrykket, ikkje p? handverket som ligg bakom.
– Handverk er vanskelegare ? kopiere enn stilart, for det er store regionale skilnader i kva teknikkar som vart brukte.
Ho fekk mykje hjelp av gamle laugsstatuttar fr? Nord-Tyskland. Handverkarane var p? den tida organiserte i laug, som sette reglar for kva ein kunne gjere.
– Ein kunne bli kasta ut av lauget om ein fuska med faget. N?r eg ser at nokon til d?mes har brukt gullimitasjonar i staden for ekte gull, d? kan eg tenkje meg at dette ikkje vart utf?rt i visse byar i Nord-Tyskland, der lauga ikkje ville ha tillate noko slikt.
Metoden har leia henne til ? konkludere med at delar av sk?pa er laga i Noreg, kanskje i eit handverkarmilj? i ein st?rre og internasjonalt orientert by, som Bergen.
– Eit slikt altersk?p kravde mange typar handverk, fr? kassemakarar til snekkarar, m?larar og smedar som laga beslaga. Det kan ha vore eit 澳门葡京手机版app下载 mellom ulike verkstader i eit bymilj? med internasjonal handel, seier ho.
Til Bergen vart dei n?dvendige materiala og pigmenta importerte, og utanlandske handverkarar etablerte seg der og l?rte fr? seg teknikkar fr? kontinentet.
– Det kan verke som om lokale handverkarar er blitt p?verka av kontinentale teknikkar, men at dei lagar sin eigen norske vri p? det, fortel Kausland.
Hadde greie p? kvalitet
Det er store stilistiske likskapar mellom sk?pa, sj?lv om teknikkane viser at dei er laga av ulike personar og verkstader. Det kan tyde p? at handverkarane har arbeidt ut fr? felles f?rebilete, eller at dei har delt grafiske trykk og malar med kvarandre.
– Det er til d?mes vanleg ? finne Sankt Olav og Sankta Sunniva mellom helgenane i sk?pa, og Sankt Olav har i fleire av sk?pa den same hatten p? seg, illustrerer ho.
Den importerte hansakunsten er tidlegare blitt sett som annanrangs, laga av handverkarar som ikkje la sjela i det som berre skulle sendast til eit fiskev?r i Noreg, og bestilt av norske oppdragsgjevarar som ikkje forsto seg p? kvalitet. Men d? ho studerte sk?pa p? n?rt hald, s?g Kausland at sj?lv sk?pa i dei mest perifere kystsamfunn hadde f?tt same merksemd fr? kunstnaren som den kunsten som hamna i dei store byane. Ho trur dei som bestilte kunsten, godt visste kva dei ville ha.
I arbeidet har ho pr?vt ut gamle metodar, til d?mes forgyllingsteknikkar, for ? forst? betre kvifor ein spesiell teknikk vart brukt.
– Det eg gjer, blir kalla teknisk kunsthistorie eller kunstteknologisk forsking, og er forsking som blandar kunsthistorie, konservering og naturvitskap. Konserveringsfaget har tradisjonelt ikkje lagt s? stor vekt p? ? sette ting inn i ein st?rre samanheng, oppdraget var heller ? skaffe data til bruk i andre disiplinar, som kunsthistorie. Men i eit ph.d.-prosjekt m? ein jo utforske samanhengen materialet inng?r i.
Dei einaste sk?pa fr? Nederland
Eitt resultat av denne tiln?rminga er at ho no meiner to av ?Lübeck-sk?pa? er laga i Nord-Nederland, ikkje i Nord-Tyskland. Det er eit internasjonalt oppsiktsvekkande resultat, for i Nederland finst ikkje eitt einaste slikt sk?p att. Alle vart ?ydelagde etter reformasjonen.
– No er det snakk om ? sende desse sk?pa p? utstilling i Nederland, og det er veldig kjekt at dei kan f? denne sjansen til ? sj? sine eigne handverkstradisjonar fr? mellomalderen i ?levande live?, seier Kristin Kausland.