Alle som har sett resultata v?re, har vore overraska, seier medisinprofessor Frode Jahnsen.
Jahnsen leier ei forskingsgruppe ved Senter for immunregulering. Gruppa interesserer seg mellom anna for immunforsvaret si rolle n?r kroppen st?yter fr? seg eit transplantert organ.
– Medan vi forska p? dette, oppdaga vi at immunforsvaret i tarmen fungerer p? ein heilt annan m?te enn vi har g?tt ut ifr?, fortel Jansen. Forskarane kan langt p? veg takke amerikanarane sine atompr?vesprengingar i Stillehavet p? femtitalet for den store oppdaginga dei no har gjort.
Foto: Ola S?ther
Superberedskap i tarmen
Eitt av v?pna immunforsvaret r?r over, er ein type kvite blodceller kalla plasmaceller. Plasmacellene produserer antistoff som g?r til ?tak p? skadelege framandelement i kroppen. Tarmen er full av slike plasmaceller og antistoff. Immunsystemet i tarmen har ei s?rs utfordrande oppg?ve: Det skal tillate n?ring ? passere gjennom tarmveggen, men stoppe element som kan gjere oss sjuke. Den etablerte oppfatninga har vore at plasmacellene i tarmen lever berre nokre f? dagar.
– Vi har trudd at fordi menneske heile tida f?r i seg s? mykje rart, treng vi eit dynamisk immunforsvar som raskt kan tilpasse seg eit stadig skiftande milj? i tarmen, forklarer Jahnsen.
Difor kom det som ei overrasking d? han og kollegaene oppdaga at desse cellene tvert om kan leve i mange ti?r.
Reagerer p? godt og vondt
Plasmacellene utgjer minnet til immunforsvaret. N?r dei f?rst har produsert antistoff mot eit bestemt framandelement, til d?mes ein bakterie, har kroppen utvikla immunitet mot den bakterien. Det er prinsippet bak vaksinar. Men plasmacellene kan skape tr?bbel dersom dei reagerer p? ufarlege stoff, som til d?mes pollen – eller kornproteinet gluten, om vi held oss i tarmen. D? kan det f?re til allergi og andre former for betennelse.
For ? kunne sj? n?rare p? immunforsvaret i tarmen og kva rolle det spelar ved transplantasjonar, f?lgde forskarane nokre diabetespasientar som hadde f?tt ny bukspyttkjertel. Bukspyttkjertelen er viktig for ford?yinga, men han produserer ogs? hormonet insulin, som regulerer blodsukkerniv?et. Hos diabetespasientar sviktar insulinproduksjonen, og nokre gonger pr?ver ein ? behandle dei ved ? transplantere inn ny bukspyttkjertel.
Fordi bukspyttkjertelen t?mmer ford?yingsv?ske inn i tarmen, tek ein med ein liten tarmbit fr? donoren og sk?yter den fast p? mottakaren sin tarm. Og det er der dei som er interesserte i immun- forsvaret, f?r h?ve til innsikt.
Donorceller lever lenge
– Den transplanterte tarmbiten har med seg sitt eige immunforsvar, som er annleis enn pasienten sitt. Tek du pr?ver av tarmslimhinna p? begge sider av sk?yten, kan du sj? kor lenge cellene fr? donoren lever f?r pasient-en sine eigne celler tek over, seier Jahnsen.
Og det gjer legane ved Rikshospitalet. I eitt ?r etter transplantasjonen tek dei jamleg pr?ver fr? pasienten sin tarm, mellom anna for ? sj? etter avst?ytingsreaksjonar. Ved ? bruke desse pr?vene og samanlikne utviklinga i dei to tarm-milj?a, kunne forskarane studere kor lenge cellene i den transplanterte tarmen levde. Det kan ein elles ikkje vite. Tek du ei pr?ve av plasmaceller fr? tarmen til ein person, er det ur?d ? vite kor lenge cellene har vore der.
Etter eit ?r fann dei framleis celler som hadde f?lgt med p? lasset ved transplantasjonen.
– Og det var jo spennande, men sjukehuset f?lgjer ikkje desse pasientane lenger enn eitt ?r. Vi kunne heller ikkje vite kor lenge cellene hadde levd i donoren f?r transplantasjonen, seier Jahnsen.
Det var d? dei amerikanske atompr?vespreng-ingane kom dei til unnsetning.
Radioaktiv historie
Karbondatering er ein veletablert metode som ofte blir brukt av arkeologar for ? finne ut kor gammalt biologisk materiale, som skjelettrestar, er. Metoden g?r ut p? ? m?le mengda av radioaktivt karbon (karbon-14) i skjelettet samanlikna med mengda av vanleg karbon (karbon-12). Sm? mengder radioaktivt karbon blir danna i atmosf?ren, og finst naturleg i alle levande organismar. Men n?r organismen d?yr, kjem det ikkje meir p?fyll av karbon-14. Etter kvart som dei radioaktive karbonatoma blir omdanna, tek prosenten til ? g? ned, medan mengda av karbon-12 held seg stabil.
– Vi har alts? ein liten del karbon-14 i oss fr? maten vi et, og dette radioaktive karbonet finst ogs? i DNA-et v?rt. Men n?r ei celle har slutta ? dele seg, er DNA-et heilt stabilt. D? kan ein m?le mengda karbon-14 i cella for ? finne ut kor lenge det er sidan ho vart f?dd, seier Jahnsen.
Radioaktivt karbon har ei halveringstid p? 5700 ?r, s? det skal godt gjerast ? m?le dei bitte-sm? endringane som skjer over berre nokre ti?r. Men etter andre verdskrigen byrja stormaktene ? pr?vesprenge atomv?pen, med den konsekvensen at mengda karbon-14 i atmosf?ren vart dobla fram til 1963, d? vi fekk forbod mot pr?vespreng-ingar over bakken. Sidan den gongen er mengda radioaktivt karbon i atmosf?ren blitt halvert kvart 11. ?r, fordi det er blitt absorbert av havet og av plantelivet.
M?lte DNA-karbon
Stamcelleforskaren Jonas Frisén ved Karolinska Institutet i Stockholm fann ein metode for ? m?le mengda karbon-14 i DNA-et i celler og samanlikne det med kunnskapen v?r om korleis niv?et av karbon-14 i atmosf?ren har endra seg sidan krigen. Metoden er brukande akkurat i v?r tid, fram til niv?et av karbon-14 g?r tilbake til det naturlege.
– Frisén er noks? restriktiv med kven han 澳门葡京手机版app下载er med, men han ville 澳门葡京手机版app下载e med oss. Problemet er at det er lite karbon-14 i kvar celle, s? du treng fleire millionar celler. Og d? treng du ganske mykje tarm, seier Jahnsen.
D? var det ikkje nok ? ta tarmcellepr?ver fr? diabetespasientar. I staden fekk forskarane celler fr? pasientar som hadde kreft i bukspyttkjertelen og hadde f?tt operert ut kjertelen og mykje av tarmen omkring. DNA-et vart isolert og sendt til Sverige, der dei m?lte mengda av dei ulike typane karbon.
– S? vidt vi veit, har ingen gjort noko slikt med immunceller f?r, seier Jahnsen.
Dei fann at den gjennomsnittlege levealderen til plasmacellene var 24 ?r, men dei reknar med stor variasjon – nokre kan vere mykje eldre, andre mykje yngre.
– Noko vi s?g, var at dei eldste cellene var spesifikt innretta p? ? g? til ?tak p? rotavirus, ein sv?rt vanleg tarminfeksjon som gjev diaré hos barn. Pasientane cellene vart henta fr?, er no 60–70 ?r gamle. Det kan indikere at desse immuncellene vart danna i den tidlege barndomen deira, s? dei er om lag like gamle som pasientane.
Har ulike oppg?ver
Men ikkje alle plasma-cellene var av den langliva typen. Ved ? unders?ke overflateprotein p? plasmacellene, kunne forskarane dele dei inn i grupper. Ei av gruppene levde kort og vart fornya heile tida, slik den etablerte oppfatninga av tarm-immunsystemet har vore.
– Vi trur at nokre f? av desse kortliva cellene overlever, forandrar seg og blir langliva, seier Jahnsen.
Dei kortliva plasmacellene er typiske ved tarm-sjukdomen c?liaki, der immunforsvaret reagerer p? gluten. N?r ein sluttar ? ete gluten, blir dei borte att.
– Men vi trur at dei langliva cellene er meir retta inn mot tarmfloraen, bakteriane og mikroorganismane som finst naturleg i tarmen. No for tida l?rer vi stadig meir om kor viktig tarmfloraen er for helse og sjukdomsutvikling. Eg f?restiller meg at dei langliva plasmacellene produserer antistoff som er retta inn mot visse tarmbakteriar, og dermed hjelper til med ? halde tarmfloraen stabil, seier Jahnsen.
No pr?ver dei ? skaffe pengar til ? unders?ke om denne hypotesen stemmer.
I tillegg til ? gje ny innsikt i immunforsvaret, kan resultata ha praktiske bruksomr?de.
– Det spennande med desse plasmacellene er at dei har slutta ? dele seg, og berre lever i ?r etter ?r. F?rebels er det f? vaksinar som verkar gjennom tarmen. Og ein vil jo at ein vaksine skal gje immunitet i mange ?r. Oppdaginga v?r kan vere viktig for dei som jobbar med vaksineutvikling, meiner forskaren.